Quo Vadis? Demografische zelfmoord - Honey, I shrunk the population.

Samenvatting

• Economische groei wordt aangedreven door 2 factoren en door 2 factoren alleen: de groei van de beroepsbevolking en de toename van de productiviteit.
• Demografische verschuivingen hebben grote economische gevolgen en verschuiven het mondiale machtsevenwicht.
• In tegenstelling tot wat algemeen wordt gedacht, wordt een groot deel van de wereld geconfronteerd met een probleem van onderbevolking, niet van overbevolking.
• De wereldbevolking zal tot het midden van de 21ste eeuw blijven groeien, maar de groei wordt aangedreven door Afrika bezuiden de Sahara. In de meeste andere delen van de
• wereld is de situatie radicaal anders. De beroepsbevolking heeft er een gestage daling ingezet, wat de komende decennia een grote rem zet op de wereldwijde economische groei.
• Lagere economische groei en een razendsnel verouderende bevolking zullen ook de overheidsfinanciën onder druk zetten. De uitdijende overheidsschuld zal de productiviteitswinsten doen dalen, waardoor de economische groei nog verder zal afnemen.
• De wereldwijde economische groei zit in een neerwaartse spiraal. Er is geen weg terug, tenzij de vruchtbaarheidscijfers weer stijgen, wat hoogst onwaarschijnlijk is.
• De lange termijn demografische en economische vooruitzichten voor Europa, Zuid-Europa in het bijzonder, Japan en vele andere ontwikkelde en ontwikkelingslanden zijn dramatisch. In China zijn de vooruitzichten ronduit catastrofaal. Het Chinese groeiverhaal staat, net als de Chinese bevolking, op instorten.
• Trage wereldwijde economische groei en lage grondstofprijzen zullen de wereldwijde inflatie structureel verlagen.
• De implicaties voor beleggers zijn enorm.

 

De witte rand van een vingernagel

De wereldbevolking telt vandaag 7,7 miljard mensen. De gangbare gedachte is dat er overbevolking is en dat de planeet naar de haaien gaat indien de bevolkingsgroei niet wordt afgeremd. 

Het was ooit anders. In 10.000 v.Chr. bedroeg de wereldbevolking slechts circa 4 miljoen, waarvan een tiende in Europa leefde. In de periode daarvoor, sinds het verschijnen van de moderne Homo Sapiens, bedroeg de wereldbevolking vaak minder dan 1 miljoen en werd de menselijke soort om de haverklap met uitsterven bedreigd door ziekte en ontbering. Het feit dat we nog bestaan is op zich al een half mirakel. 99,99% van alle levensvormen die ooit hebben bestaan zijn immers verdwenen. Nieuwe soorten komen en oude gaan. We maken ons zorgen over de impact van de mens op het voortbestaan van onze planeet, maar het is twijfelachtig of de planeet zich daar evenveel zorgen over maakt. Voor de planeet is de mensheid slechts een anekdote. De aarde is meer dan 4 miljard jaar oud. Bill Bryson illustreerde dit mooi in zijn boek A short history of nearly everything: indien de leeftijd van de aarde wordt weergegeven door de breedte van vingertip tot vingertip van een persoon die beide armen zijwaarts strekt, vertegenwoordigt het bestaan van de mensheid minder dan de witte rand van een vingernagel. 

Het duurde tot 1.000 v.Chr. voor we de kaap van de 100 miljoen voorbijstaken en in 1800 bereikten we de kaap van de 1 miljard. De wereldbevolking is inderdaad spectaculair gegroeid (zie Figuur 1).

Sterk gegroeid in aantal tenminste. In percentage groeide de wereldbevolking over de voorbije 12.000 jaar gemiddeld met slechts 0,045% per jaar. Wel was er een merkelijke versnelling in de groeivoet vanaf 1800, aan het begin van de Eerste Industriële Revolutie. De groeivoet piekte in 1962 op 2,2%. Een groeivoet van 2,2% is op termijn per definitie onhoudbaar. Indien de wereldbevolking de komende 12.000 jaar met 2,2% per jaar zou groeien, dan zou ze oplopen van een getal met 10 cijfers tot een getal met 124 cijfers. Voor de liefhebbers: 2.059.868.855.736.000,… etc. Zelfs 1% groei is onhoudbaar want dit zou resulteren in een getal met 53 cijfers. Exponentiële groei blijft in de natuur per definitie nooit duren. Something has to break. En maar gelukkig ook. Ratten bijvoorbeeld, kweken als konijnen. Een stel ratten groeit onder “ideale” omstandigheden na 36 maand uit tot 482.508.800 ratten. Om dit te vermijden komt Moeder Natuur tussen in de vorm van voedseltekort en ziekte. Miljarden jaren van evolutie hebben van de planeet één groot zelfregulerend systeem gemaakt dat excessen terugdringt naar de norm.

Een dalende groeivoet

Sinds 1962 heeft de groeivoet een daling ingezet. Vandaag bedraagt de groeivoet nog 1% en vooruitgaand zou hij, volgens de schattingen van de VN in haar rapport van juli 2022, rond 2085 terugvallen tot nul (zie Figuur 2).

Vanaf 2085 wordt de groeivoet negatief en daalt de wereldbevolking. Aan het eind van deze eeuw zouden we met 10,4 miljard zijn (zie Figuur 3).

De VN voorspelde in 2019 nog een wereldbevolking van 10,9 miljard, maar 10,4 miljard blijft voor velen een alarmerend hoog getal. Tijd voor corrigerende actie? Laten we eerst de cijfers van de VN kritisch onder de loep nemen. Elk model dat zich richt op de toekomst werkt met hypotheses. Wie zich vergist in de input, krijgt gegarandeerd fouten in de output. GIGO, Garbage In, Garbage Out. Bedenkelijke hypotheses In een studie gepubliceerd in 2020 in het gezaghebbende The Lancet worden gefundeerde bedenkingen gemaakt bij sommige hypotheses gebruikt in de demografische modellen van de VN. Op lange termijn wordt de groei van de bevolking gedreven door het vruchtbaarheidscijfer, i.e. het aantal geboortes per vrouw. De terugval in de groeivoet van de wereldbevolking sinds 1962 is een onvermijdelijk gevolg van de terugval van het vruchtbaarheidscijfer. In 1962 werden wereldwijd gemiddeld nog 5 kinderen per vrouw geboren, vandaag nog slechts 2,5. De redenen voor deze daling zijn grotendeels bekend. Het vruchtbaarheidscijfer is nauw verbonden met het opleidingsniveau van de vrouw, en dat is dan weer sterk verbonden aan de verstedelijking. In arme landen zijn kinderen op het platteland een lust omdat ze de hand aan de ploeg kunnen slaan, maar in de steden worden ze, bij wijze van spreken, een last. Een vrouw die verhuist van het platteland naar de stad kan zich makkelijker onttrekken aan de patriarchen en heeft er makkelijker toegang tot onderwijs. De massale plattelandsvlucht richting steden vertaalt zich dus in een wereld met veel kleinere gezinnen dan voorheen. 

Opdat het bevolkingsaantal constant zou blijven, is een vruchtbaarheidscijfer nodig van 2,1 kinderen per vrouw (en niet 2 omwille van vroegsterfte). De VN gaat er in haar modellen van uit dat in sommige landen waar het vruchtbaarheidscijfer tot ver onder de 2,1-drempel is gevallen, dit cijfer terug zal stijgen. The Lancet stelt zich hier vragen bij. Sommige demografen wijzen erop dat eens het vruchtbaarheidscijfer terugvalt onder de 1,5, er geen weg meer terug is omdat de maatschappij zich organiseert, instelt op gezinnen met weinig kinderen. Figuur 4 toont de vrije val van het wereldwijde vruchtbaarheidscijfer.

De cijfers van de VN tonen weliswaar een daling van het wereldwijde vruchtbaarheidscijfer tot onder de 2,1 (rond het jaar 2065), maar dit cijfer verbergt de assumptie dat in sommige grote landen als China het vruchtbaarheidscijfer zou herstellen. De studie in The Lancet verwerpt deze assumptie en presenteert twee demografische scenario's. Er is het "referentiescenario" dat in 2100 uitkomt op 8,8 miljard mensen, 1,6 miljard minder dan in het VN-scenario, maar niet zo gek veel meer dan het huidige bevolkingsaantal. Daarnaast is er ook een "SDG Pace" scenario, waarover verder meer. Nigeria steekt China voorbij Achter het referentiescenario van The Lancet gaan evenwel enorme regionale verschuivingen schuil. Kijkt u maar naar Figuur 5.

 

Van Japan is alom geweten dat het bevolkingsaantal er in vrije val is. Sinds 2010 zijn er elke nieuwe dag minder Japanners dan de dag ervoor. In 2100 zal de Japanse bevolking met meer dan de helft zijn gedaald. Maar Japan staat niet alleen. Ook China, waar de bevolking tussen 1961 en 2021 steeg van 660 miljoen naar 1,4 miljard, ziet zijn bevolking bijna halveren. De vooruitzichten van de VN (zie Figuur 6) zien de Chinese vooruitzichten iets minder somber in en komen uit op een bevolkingsaantal van circa 800 miljoen in 2100, een daling van 43%. In het referentiescenario van The Lancet moet China de eerste plaats afstaan aan Indië, ofschoon Indië zelf zijn bevolking met 30% ziet krimpen. China wordt ook voorbijgestoken door Nigeria, een land met een uitzonderlijk hoog vruchtbaarheidscijfer. Rusland ziet zijn bevolking dalen met 40 miljoen, al dan niet toevallig equivalent aan de bevolking van Oekraïne. Naast het referentiescenario toont The Lancet het "SDG Pace scenario". SDG staat voor de Sustainable Development Goals van de VN, waaronder het bestrijden van honger en armoede en het bestendigen van leefbare steden. Indien de wereld erin slaagt deze SDGs te realiseren, dan zou de wereldbevolking in 2100 niet uitkomen op 11 of op 8,8 miljard mensen, maar op 6,3 miljard mensen, 1,4 miljard minder dan vandaag. De grootste impact van het behalen van de SDGs vinden we natuurlijk in de minder ontwikkelde landen (waar vruchtbaarheidscijfers alsnog hoog zijn). In het SDG Pace scenario zou de Nigeriaanse bevolking bijvoorbeeld niet groeien van 206 tot 791 miljoen in 2100 maar "slechts" tot 409 miljoen. In de Democratische Republiek Congo zou de bevolking niet aangroeien tot 246 miljoen maar tot 106 miljoen. België kampioen Maar de grote verschuivingen tekenen zich niet alleen af in de “opkomende” (?) landen, maar ook dichter bij huis. Het Europese plaatje wordt weergegeven in Tabel 1. De West-Europese bevolking is aan het krimpen. Slechts een paar landen ontspringen de dans. Enkel België, Frankrijk en Zweden zien hun bevolking nog aandikken. Elders zijn er forse dalingen. Zuid-Europa is een ramp, tenzij u vindt dat een halvering van de bevolking goed nieuws is. De Nederlandse bevolking daalt met een derde en wordt in aantal voorbijgestoken door België. 2100 is nog veraf, maar de nieuwe demografische realiteit is er al voor morgen (of voor gisteren, zoals in Japan). De bevolking in de Europese Unie zou weliswaar nog lichtjes stijgen de komende 3 jaar, maar daarna gaat het bergaf. 

Honey, I shrunk the population

China, gezien de omvang van zijn bevolking, een zesde van het wereldtotaal, en zijn rol als groeimotor van de wereldeconomie, verdient onze bijzondere aandacht. Volgens de officiële statistieken wordt 2022 het eerste jaar sinds de Grote Hongersnood van 1959-1961 dat de Chinese bevolking krimpt. De krimp komt veel vroeger dan verwacht. In 2019 ging de Shanghai Academy of Social Sciences, China’s oudste en tweede grootste denktank voor humane en sociale wetenschappen, er nog van uit dat de Chinese bevolking pas zou pieken in 2029. De VN ging er tot voor kort van uit dat de piek van de bevolking pas zou bereikt worden in 2032. Niet dus. Voor de oorzaak moeten we even teruggaan in de tijd. In 1972 publiceerde de Club van Rome het rapport Limits to Growth dat de Apocalyps voorspelde. De Club toeterde dat de planeet afstevent op een totale ramp omdat ze de aanwas van de wereldbevolking niet zou kunnen dragen. Het rapport creëerde - net als vandaag – een wereldwijde angst voor overbevolking. Hoewel later zou blijken dat hun hypothese veel te pessimistisch waren en hun computermodellen wankel, hadden ze wat China betreft wel een punt. In 1971 bedroeg het Chinese vruchtbaarheidscijfer 5,8, een zorgwekkend hoog niveau gezien de omvang van de bevolking. De Chinese overheid voerde daarom in de jaren zeventig een beleid in dat de bevolkingsgroei wou afremmen. In 1980 was het vruchtbaarheidscijfer al teruggevallen tot 2,8. In 1980 zag de beruchte “One Child Policy” het daglicht. Dat beleid maakte er naar Chinese gewoonte, zoals we ook zagen bij de Covid-lockdowns, geen half werk van. De maatregelen omvatten een minimumleeftijd voor het huwelijk en het baren van kinderen, een limiet van twee kinderen per gezin, minimale tussenpozen tussen geboorten, streng toezicht en hoge boetes voor niet-naleving. Het werkte. En wellicht zelfs te goed. Het beleid deed het vruchtbaarheidscijfer niet alleen dalen, het draaide het gewoon de nek om. Het vruchtbaarheidscijfer bedraagt vandaag nog slechts 1,15. China doet het daarmee nog slechter dan Japan (1,3). China maakte daarom in 2016 een bocht van 180 graden door de One Child Policy te vervangen door de Two Child Policy. Maar het mocht niet baten. Zoals eerder al aangegeven, is de weg terug naar boven veel steiler dan de weg naar beneden. Spanje bijvoorbeeld kan er ook van meespreken.

Toen Spanje in 2017 voor het eerst het aantal overlijdens zag uitstijgen boven het aantal geboortes, werd een hoge ambtenaar, gekoosnaamd de “Sex Tsaar”, aangeduid om de Spaanse bevolking tot meer procreatie aan te zetten. Zonder succes. Gericht overheidsbeleid kan mensen aanzetten tot minder procreatie, maar niet tot meer. In een wanhoopspoging heeft China in mei 2021 de Three Child Policy geïntroduceerd. Twee maand later werd zelfs elke beperking op het aantal kinderen per gezin opgeheven. Demografische zelfmoord De wanhoop van de Chinese regering verbergt een realiteit die nog veel erger is dan wat de officiële cijfers laten vermoeden. Wie denkt dat het referentiescenario van The Lancet somber is, moet ook eens het scenario van de Shanghai Academy of Social Sciences onder ogen nemen. Die voorspelt dat de Chinese bevolking tegen 2100 zal dalen tot 587 miljoen, een duik van bijna 60%. Ze gaat ervan uit dat het vruchtbaarheidscijfer stabiel zal blijven rond de 1,1 - terwijl de VN uitgaat van een herstel richting 1,65. Dat is wat je op termijn krijgt met een vruchtbaarheidscijfer (ver) onder de 2,1: je pleegt demografische zelfmoord. Deze mathematische zekerheid weerhoudt sommige partijen er echter niet van om te verkondigen dat een laag vruchtbaarheidscijfer een nobel maatschappelijk doel is. De Club van Rome, een bonte verzameling van wetenschappers, pseudowetenschappers, politici, ondernemers en aandachtzoekers, bestaat nog steeds. Ze blijven onverminderd volharden in de boosheid. In 2016 publiceerden ze Reinventing Prosperity, de opvolger van Limits to Growth. Het boek stelt dat de rijke landen een One Child Policy moeten invoeren. De mens is een pest voor de planeet, nietwaar?

En zeker die vervloekte overconsumerende Westerse mens. Geen zinnig mens is voorstander van ongebreidelde bevolkingsgroei, maar enige realiteitszin is gepast. Indien we onszelf bewust uitroeien is het probleem inderdaad opgelost. Het is treurig wanneer jonge mensen, vergiftigd door misinformatie en doemdenken, verklaren dat ze “geen kinderen meer op die ellendige wereld willen zetten”. Ze lijken niet te beseffen hoe het leven van de modale burger er 100 jaar geleden uitzag. Armoede, geweld en ellende alom. In 1900 bedroeg in Amerika bijvoorbeeld de levensverwachting bij geboorte van een blanke man 44 jaar (vrouw 49) en die van een zwarte man 33 jaar (idem). Van die groepen haalde minder dan 13% (15%) hun zestigste verjaardag. In 1890 verdienden 55% van alle Amerikaanse arbeiders minder dan de toenmalige armoedegrens van 500 dollar per jaar. Hun voorouders, de immigranten, waren zo arm als Job en arriveerden op Ellis Island, in de haven van New York, met hun zondagse kleren aan het vege lijf als voornaamste bezit. Vroeger beter? Lies, damned lies and Chinese statistics China is berucht om de onbetrouwbaarheid van zijn officiële statistieken. Chinese officiële economische statistieken tonen steevast, net als de papieren returns van Bernie Madoff, een zeer lage volatiliteit, hoewel dit ideaalbeeld af en toe wordt verstoord door bizarre pieken en dalen. De bedoeling van de manipulatie is de realiteit mooier voor te stellen dan ze is. Sommige datareeksen worden zonder verklaring stopgezet. De CCP (Chinese Communistische Partij) ziet erop toe dat de goednieuwsshow blijft draaien, behalve wanneer slecht nieuws de partijagenda helpt. Ook Chinese bedrijfsgegevens zijn notoir onbetrouwbaar.

In ons verhaal is het interessant om te noteren dat de Shanghai Academy of Social Sciences onder controle van de Chinese overheid staat. Volgens de FBI zou het instituut zelfs werken voor het Ministerie van Staatsveiligheid. Wat er ook van zij, het punt is dat wanneer een Chinees overheidsinstituut meldt dat iets erg is, het ook echt erg is en wellicht nog veel erger dan gedacht. Big Country with an Empty Nest Yi Fuxian, auteur van het in China verboden boek Big Country with an Empty Nest, heeft zich in de Chinese demografie vastgebeten. Hij heeft uitgedokterd dat het Chinese bevolkingsaantal een stuk lager is dan het officiële cijfer. De officiële statistieken - en de cijfers van de VN - rijmen gewoon niet indien ze gekruist worden met andere datareeksen zoals het aantal toegediende tuberculosevaccins. In China moet elke nieuwgeborene verplicht binnen de 24 uur worden gevaccineerd. Met één dosis kunnen gemiddeld 1,2 à 1,5 baby's worden gevaccineerd. Wanneer het officiële aantal geboortes wordt afgezet tegen het aantal gedistribueerde vaccins, zouden circa 2,5 baby's per dosis zijn gevaccineerd. Het officiële geboortecijfer is dus overschat. Dit wordt indirect bevestigd door Baidu Trends, China's evenknie van Google Trends, die lagere verkopen van babybenodigdheden tonen. Yi Fuxian verwijst ook naar een datalek bij de Shanghai Police Department in juni 2022. Een hacker gaf de persoonlijke data vrij van 750.000 Chinese gezinnen, random samengesteld. Een analyse van de data bevestigd dat het aantal geboortes lager is dan de officiële cijfers en dat de daling al lang is ingezet. Yi Fuxian schat dat het Chinese bevolkingsaantal niet 1,41 miljard bedraagt, maar slechts 1,28 miljard. En dat verschil maakt een enorm economisch verschil omdat het jonge mensen betreft, die deel [hadden moeten] uitmaken van de arbeidsbevolking. Volgens de officiële statistieken is de Chinese arbeidsbevolking al beginnen dalen in 2012. Indien Yi Fuxian gelijk heeft, is de realiteit nog veel erger dan wat de officiële cijfers tonen. De harde Chinese realiteit begint ook in te zinken bij de VN.

In haar rapport van juli 2022 gaat de VN ervan uit dat de Chinese arbeidsbevolking het volgende decennium een duik neemt. Tegen 2100 zou de Chinese arbeidsbevolking met 2/3 dalen (!). En, pro memorie, deze voorspelling gebruikt de onrealistisch optimistische hypothese dat het Chinese vruchtbaarheidscijfer met bijna de helft zal stijgen. Meer realistisch mogen we ervan uitgaan dat de Chinese arbeidsbevolking met minstens 3/4 zal dalen. De onvermijdelijke conclusie De voorbije decennia heeft China hoge economische groeicijfers opgetekend. Meer dan door de groei van de bevolking werd deze groei gedreven door een enorme stijging van de arbeidsproductiviteit. Die laatste werd gedreven door de massale plattelandsvlucht. De productiviteit van een Chinese werknemer in de stad is 4 keer hoger dan op het platteland. Er zit nog wat rek op die migratie naar de steden, maar ook die tendens loopt ten einde. Vandaag wonen al meer dan 900 miljoen Chinezen in steden (zie Figuur 7). 

De onvermijdelijke conclusies van dit alles zijn de volgende: 1. Het Chinese groeiverhaal is voorbij, de inlijving van Taiwan nabij. En dan houden we nog geen rekening met China's gigantische vastgoedzeepbel en verborgen schulden. Wanneer de penibele economische situatie niet langer verborgen kan worden gehouden voor de Chinese bevolking, wordt de verleiding extra groot om militaire trofeeën binnen te halen. En voor de CCP is er geen grotere trofee dan Taiwan. Lees ook de vorige editie van Quo Vadis over Taiwan. 2. De vooruitzichten voor de wereldwijde economische groei zijn sterk overschat. In de afgelopen 10 jaar is de wereldeconomie met 27% gegroeid. De bijdrage van China aan deze groei bedroeg 33,4% wanneer rekening wordt gehouden met de omvang van de informele economie. China zal in de toekomst fors minder of zelfs negatief bijdragen aan de wereldwijde economische groei. De kost van de vergrijzing is onderschat. Dit, samen met lagere economische groei, zal de overheidsfinanciën verder onder druk zetten. Een uitdijende overheidsschuld doet op zijn beurt de productiviteitswinsten dalen, waardoor de economische groei nog meer zal afnemen. 3. De vraag naar grondstoffen zal veel lager zijn dan gedacht. China consumeert circa de helft van alle metalen en steenkool ter wereld en circa 30% van alle rijst om maar een paar voorbeelden te noemen. De correlatie tussen de groei van de Chinese economie en de prijzen van grondstoffen is bijzonder sterk. 4. Inflatie zal veel lager zijn dan gedacht. Trage wereldwijde economische groei en lage grondstofprijzen zullen de wereldwijde inflatie structureel verlagen. De implicaties voor de wereldeconomie en de beleggers zijn enorm. Deze editie van Quo Vadis heeft het kader geschetst. In de volgende editie van Quo Vadis, Deel II, gaan we er dieper op in. 

 

Jan Longeval
Senior Advisor Eurinvest Partners